Vandaag overleven meer dan acht op de tien vrouwen borstkanker. Dat is niet alleen te danken aan verbeterde therapieën, maar minstens ook het gevolg van de vroegtijdige opsporing. Hoe vroeger een kanker ontdekt wordt, hoe beter de overlevingskansen. Bij vroegtijdige opsporing denken we spontaan aan de screeningsmammografie, het bevolkingsonderzoek waarvoor vrouwen tussen 50 en 69 jaar tweejaarlijks worden uitgenodigd. De impact van screenen op de overleving is inderdaad gunstig en goed gedocumenteerd.

Als 1000 vrouwen tussen 50 en 70 jaar 10 jaar lang niet deelnemen aan het onderzoek, overlijden 8 vrouwen aan borstkanker. Doen ze dat wel, dan overlijden er 5 en worden 3 levens gered. De impact is reëel maar bescheiden en vals-positieve resultaten (een verdacht letsel vinden dat na verder onderzoek onschuldig blijkt) kunnen vrouwen behoorlijk de stuipen op het lijf jagen. Echter, sommige kankers glippen tussen de mazen van het net: ze worden niet ontdekt met een screeningsmammografie. Andere duiken op voor de leeftijd van 50 jaar of bij vrouwen vanaf 70 jaar, die niet meer worden uitgenodigd voor een screening.

Overschat effect

“Screeningsmammografieën hebben zeker bijgedragen tot een betere overleving,” beaamt professor Jan Lamote, gewezen diensthoofd van de borstkliniek in UZ VUB, “Maar nog belangrijker is de bijdrage van vrouwen zelf. Zes op de tien borstkankers worden door henzelf ontdekt, toevallig of bij een zelfonderzoek. Daarom is het cruciaal om in te zetten op bewustzijn: kijk naar je borsten. Ken de alarmtekens.” Dat borstbewustzijn levens redt, blijkt ook uit onderzoek. In het kader van een Amerikaanse studie werd aan 361 vrouwen die borstkanker hadden gehad tussen 1980 en 2003 en de ziekte hadden overleefd, gevraagd hoe hun kanker ontdekt werd. 43% had de knobbel zelf ontdekt (18% toevallig en 25% tijdens zelfonderzoek), 43% werd ontdekt tijdens een screeningsmammografie en bijna 14% werd ontdekt door een arts. Twee borstkankers werden ontdekt door de partner van de vrouw en vier vrouwen wisten op het moment van de bevraging niet meer hoe hun kanker aan het licht was gekomen.

Van de vrouwen tussen 50 en 69 jaar, die regelmatig deelnamen aan screeningsmammografie, ontdekte toch nog 39% de tumor zelf. Uit dit onderzoek, gepubliceerd in het medisch vakblad ‘Journal of Women’s Health’, zijn twee belangrijke conclusies te trekken: borstbewustzijn en zelfonderzoek zijn cruciaal op iedere leeftijd en met screeningsmammografie worden ook veel, maar minder dan de helft van alle vroegtijdig ontdekte kankers opgespoord. Dat laatste geldt ook in landen waar de meeste vrouwen deelnemen aan het bevolkingsonderzoek voor borstkanker en tweejaarlijks een screeningsmammografie krijgen, zoals in Finland.

Borstzelfonderzoek

Zelf je borsten onderzoek op verdachte knobbels wordt niet langer aanbevolen, sinds studies uitwezen dat vrouwen die dit systematisch doen, bijvoorbeeld maandelijks na de menstruatie, geen betere overlevingskansen hebben in geval van borstkanker vergeleken met vrouwen die geen zelfonderzoek doen. Tegenwoordig krijgen vrouwen de raad om te letten op alarmtekens, en… hun borsten te bevoelen op zoek naar verdachte knobbels. Wat is het verschil tussen borstbewustzijn en zelfonderzoek van de borsten? “Beide begrippen overlappen,” beaamt Jan Lamote, “Toch zijn er nuanceverschillen. Met borstbewustzijn moedigen we vrouwen aan om de ‘look and feel’ van hun borsten te leren kennen door er regelmatig naar te kijken, maar ook door ze regelmatig te bevoelen, na een douche bijvoorbeeld.” Borstzelfonderzoek focust vooral op het laatste en geeft instructies over hoe je je borsten systematisch tastend afspeurt naar verdachte knobbels.

“Een goed zelfonderzoek is niet gemakkelijk, je moet het aanleren. De alarmtekens kennen en er alert voor zijn, is makkelijker en minder angstaanjagend.” Professor Lamote vindt het onderscheid tussen bewustzijn en zelfonderzoek kunstmatig en ergert er zich wat aan. “Je kan niet hard maken dat borstzelfonderzoek geen zin heeft, vermits de meeste borstkankers door de vrouw zelf ontdekt worden, vaak tijdens zo’n zelfonderzoek. Veel grote kankercentra raden zelfonderzoek nog steeds aan, als onderdeel van borstbewustzijn. De impact van borstbewustzijn op de overleving is eigenlijk niet te onderzoeken,” zegt hij, “Het leidt geen twijfel dat alert zijn voor de alarmtekens een goede zaak is,” benadrukt Lamote, “Eigenlijk moet je beide doen: kijken naar je borsten en je borsten zelf onderzoeken. Je kan het ene niet los zien van het andere.”

Veranderde attitude

Borstbewustzijn is een attitude – ken je borsten - terwijl zelfonderzoek meer focust op rigoureus zelfonderzoek op een vast moment, bijvoorbeeld iedere maand op dag 7 na de eerste dag van je menstruatie, volgens een duidelijk omschreven methode. Dat laatste schrikt vrouwen af en wakkert de angst voor kanker aan, zeggen tegenstanders. “In het verleden waren mensen zich veel minder bewust van hun lichaam, ook van hun borsten,” besluit Jan Lamote, “Dat lichamelijke bewustzijn is gelukkig toegenomen, waardoor vrouwen vandaag alerter zijn voor veranderingen in hun borsten.”