"Reken maar dat de pandemie voor veel extra stress en angst heeft gezorgd bij borstkankerpatiënten." - Expert Fabienne Liebens, professor en ex-hoofd van de borstkliniek ISALA

De Belgische arts Hans Kluge, sinds anderhalf jaar geleden bij de Wereldgezondheidsorganisatie benoemd tot regionaal directeur voor Europa, sprak in februari 2021 over de catastrofale impact van de coronapandemie op de kankerzorg. In de eerste maanden van de pandemie, die officieel begon op 11 maart 2020, schroefden wereldwijd bijna alle landen hun reguliere kankerzorg tijdelijk op om de toestroom aan Covid-patiënten te kunnen opvangen. Dat vergde de nodige reorganisatie, wat ten koste ging van veel andere zorg. Niet-dringende behandelingen werden uitgesteld en screeningsprogramma’s werden opgeschort. Vooral tijdens de eerste lockdown was het alle hens aan dek. Wereldwijd daalde het aantal kankerdiagnoses gevoelig. Volgens Kluge werden in België 30 tot 40% minder kankers opgespoord tijdens de eerste lockdown, en daarbij had hij het over alle kankers samen. Dat werd later in het jaar min of meer gecorrigeerd. Volgens de Stichting Kankerregister werden in 2020 6% minder kankerdiagnoses gesteld in België, dat zijn er zo’n 4.000 minder in vergelijking met 2019.

Wat met borstkanker?

“De coronapandemie veroorzaakte inderdaad een shockeffect in de kankerzorg”, bevestigt professor Fabienne Liebens, die zelf jarenlang aan het hoofd stond van de borstkliniek ISALA van CHU Sint-Pieter in Brussel. “Vooral tijdens de eerste lockdown. Om besmetting met het coronavirus te vermijden, werden borstkankeropsporingsprogramma’s tijdelijk stopgezet. Men had tijd nodig om personeel in te zetten voor de covidzorg.” Daardoor kregen vrouwen tussen 50 en 69 jaar, de doelgroep voor een tweejaarlijkse screeningsmammografie, tijdelijk geen uitnodiging. Enkel vrouwen met verdachte symptomen, die bijvoorbeeld een knobbeltje gevoeld hadden, konden in de centra terecht voor een mammografie. Door de toevloed aan covidpatiënten werd ook de toegang tot de ziekenhuizen beperkt. Wie niet in een ziekenhuis moest zijn, bleef er liever weg.

“De coronapandemie zette de gezondheidszorg enkel tijdelijk op zijn kop, want de achterstand is snel weggewerkt na die eerste lockdown”, stelt professor Liebens gerust. “De centra voor kankeropsporing hebben vrij vlot een inhaalbeweging gemaakt, waardoor in ieder geval een catastrofe vermeden is.” Of er in het afgelopen jaar minder borstkankers ontdekt zijn of meer diagnoses van borstkanker in een late stadium waren, is iets wat de Stichting Kankerregister momenteel aan het uitzoeken is dankzij de financiële steun van de vzw Pink Ribbon. “We hebben op dit moment nog geen cijfers, maar persoonlijk ben ik er vrij gerust op”, vult professor Liebens aan. “Als een borstkanker een drietal maanden later gevonden wordt omdat de screeningsmammografie werd uitgesteld, heeft dat weinig tot geen impact op de overlevingskansen. Zo snel groeit zo’n kanker nu ook weer niet.”

Aangepaste kankerzorg

Vrouwen, en mannen, die de diagnose borstkanker kregen tijdens de coronapandemie, kregen steeds de noodzakelijke zorg toegediend. “Borstkankeroperaties werden niet uitgesteld tijdens de pandemie”, benadrukt Fabienne Liebens. “Die behoren uiteraard tot de noodzakelijke behandelingen. Wel moesten vrouwen die een borstreconstructie wensten vaker geduld oefenen. Reconstructies zijn geen levensreddende ingrepen en werden soms uitgesteld, omwille van de zorg voor covidpatiënten.” Ook het zorgtraject wijzigde. Wie behandeld werd voor borstkanker, zij het met chirurgie, chemotherapie of bestralingen, moest alleen naar het ziekenhuis komen. Je kon geen partner, familielid of vriendin meebrengen voor de nodige morele steun. “Dat op zich is een zware dobber voor kankerpatiënten. Bovendien werd voor iedere handeling een PCR-test afgenomen, om zeker te zijn dat men niet besmet was. Wie positief testte, diende een paar weken te wachten op de behandeling. Reken maar dat de pandemie voor veel extra stress en angst heeft gezorgd bij borstkankerpatiënten”, vertelt professor Liebens. “Er was minder omkadering, minder begeleiding en daarbovenop moesten we onze sociale contacten sterk beperken. Gehospitaliseerde patiënten mochten geen bezoek ontvangen, en eens terug thuis werden opvolgconsultaties vaak telefonisch of online gevoerd.” Kortom, de omkaderende borstkankerzorg werd tot het noodzakelijke minimum herleid. En alsof dat nog niet genoeg was, waren patiënten bang om in het ziekenhuis Covid-19 op te lopen. “Herinner u dat de zorg in het begin van de pandemie kampte met een tekort aan mondmaskers, iets wat we ons een jaar later al niet meer konden voorstellen.”

Voortschrijdend inzicht

We hebben alles over het nieuwe virus moeten leren tijdens de pandemie. “We wisten lang niet of kankerpatiënten een groter risico liepen op een ernstige vorm van Covid-19, wat we wel snel wisten voor personen met hoge bloeddruk, diabetes of overgewicht. Vandaag weten we dat niet zozeer de kanker een extra risicofactor vormt voor ernstige Covid-19, maar wel bijkomende andere gezondheidsproblemen, zoals obesitas en diabetes.” Aanvankelijk was het evenmin bekend of een coronabesmetting een impact had op kankerbehandelingen. “Vandaag weten we dat radiotherapie en klassieke chemotherapie geen probleem vormen, maar we wel voorzichtig moeten zijn met immunotherapie bijvoorbeeld”, verduidelijkt Liebens. Voortschrijdend inzicht, noemen de experten dat. “De vele studietjes hebben ons gaandeweg de nodige inzichten gebracht.” Personen met borstkanker worden het best gevaccineerd, of ze nu Covid-19 hebben doorgemaakt of niet. “Dankzij de vaccinatie komt er opnieuw rust. Hopelijk hebben we het ergste achter ons.”

Sensibilisering

Tijdens de pandemie ging alle aandacht naar het vermaledijde coronavirus. Aandacht voor andere gezondheidsproblemen, waaronder borstkanker, was er nauwelijks. “Het is erg belangrijk om de ziekte, de impact op vrouwen en mannen, de behandeling en opsporing en de omkadering opnieuw in de schijnwerpers te zetten”, besluit professor Liebens. De campagne van de vzw Pink Ribbon is broodnodig om de focus opnieuw te richten op de duizenden borstkankerpatiënten en ze opnieuw met veel liefde te omringen. Het zevende Pink Ribbon-lintje, een ontwerp van prinses Delphine van Saksen-Coburg, draagt dan ook de boodschap ‘Love is what we all need’.

Geschreven door Marleen Finloust